इयत्ता आठवी , भूगोल १. स्थानिक वेळ व प्रमाण वेळ

	प्रश्न १ .योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा . १)पृथ्वीच्या परिवलनास 24 तासांचा कालावधी लागतो .एका तासात पृथ्वीवरील -   उत्तर  -  15 रेखावृत्ते सुर्यासमोरून जातात . २) पृथ्वीवरील कोणत्याही दोन ठिकाणांच्या स्थानिक वेळेतील फरक समजण्यासाठी .... उत्तर - दोन्ही ठिकाणांच्या रेखावृत्तांतील अंशात्मक अंतरातील फरक माहीत असावा लागतो . ३)कोणत्याही दोन लगतच्या रेखावृत्तांच्या स्थानिक वेळेत उत्तर  - 04 मिनिटांचा फरक असतो. प्रश्न २ .भौगोलिक कारणे लिहा . १)स्थानिक वेळ मध्यान्हावरून निश्चित केली जाते . उत्तर - मध्यान्हापर्यंत सूर्य जास्तीत जास्त उंची गाठतो व त्यावेळी दिनमानातील निम्मा वेळ पूर्ण झाला असे गृहीत धरले जाते . मध्यान्ह वेळ एका रेखावृत्तावर सर्वत्र सारखी असते .एखादे रेखावृत्त जेव्हा बरोबर सूर्यासमोर येते त्यावेळी रेखावृत्तावर दुपारचे बारा वाजले असल्याचे  गृहीत धरले जाते . २)भारताची प्रमाण वेळ 82 अंश 30 'पूर्व रेखावृत्तावर स्थानिक वेळेनुसार निश्चित केली आहे . उत्तर - या रेखावृत्ता वरील स्थानिक वेळेत व देशातील इतर कोणत्याही पूर्वेकडील किंवा पश्चिमेकडील रेखावृत्तावर च्या स्थानिक वेळांत एक तासांहून अधिक कालावधीचा फरक पडत नाही . 82अंश 30 'पूर्व रेखावृत्त भारताच्या मध्यवर्ती भागातून जाते म्हणून स्थानिक वेळेनुसार ही प्रमाण वेळ निश्चित केली जाते . ३)जागतिक प्रमाण वेळ हि ग्रीनिच येथील स्थानिक वेळेनुसार  मानली जाते . उत्तर - जागतिक प्रमाणवेळ ही शून्य अंश रेखावृत्त यासंदर्भात ठरवली आहे .इंग्लंडमधील ग्रीनिच शहराजवळून शुन्य रेखावृत्त जाते .विविध देशांच्या व्यवहारात सुसूत्रता आणण्यासाठी ग्रीनिच येथील स्थानिक वेळ जागतिक प्रमाण वेळ मानली जाते .   ४ )कॅनडा या देशात सहा वेगवेगळ्या प्रमाणवेळा आहे . उत्तर - कॅनडा देशाचा रेखावृत्तीय विस्तार 53 अंश 37 'पश्चिम रेखावृत्त ते141अनुश पश्चिम रेखावृत्त आहे . म्हणजे कॅनडा देशाचा अतिपूर्वेकडील व अति पश्चिमेकडील रेखावृत्तावर मधील अंशात्मक फरक सुमारे 88 अंशाचा आहे .अति पूर्वेकडील आणि अति पश्चिमेकडील स्थानिक वेळेनुसार 352 मिनिटांचा म्हणजेच पाच तास 52 मिनिटांचा फरक पडतो त्यामुळे कॅनडात एकच प्रमाण वेळ मानने गैरसोयीचे ठरते . प्रश्न ३ .थोडक्यात उत्तरे लिहा . १ ) 60 अंश पूर्व रेखावृत्तावर दुपारचे बारा वाजले असतील तर 30 अंश पश्चिम रेखावृत्तावर किती वाजले असतील ते स्पष्ट करा . उत्तर -पूर्वेकडील रेखावृत्त वरील स्थानिक वेळ ही पश्चिमेकडील रेखावृत्तावरील  स्थानिक वेळेच्या पुढे आणि पश्चिमेकडील रेखावृत्तावर स्थानिक वेळ ही पूर्वेकडील रेखावृत्त वरील स्थानिक वेळ च्या मागे असते . 60 अंश पूर्व रेखावृत्त व 30 अंश पश्चिम रेखावृत्त या दोन रेखावृत्त आंतील अंशात्मक फरक 90 अंश रेखावृत्त ते 60 अंश पूर्व रेखावृत्त या दोन रेखावृत्तां60 अंशाचा फरक + oअंश रेखावृत्त ते 30 अंश पश्चिम रेखावृत्त या दोन रेखावृत्त आंतील 30 अंशाचा फरक =90 कशाचा फरक .म्हणजेच 60 अंश पूर्व रेखावृत्तावर दुपारचे बारा वाजले असतील तर 30 अंश पश्चिम रेखावृत्तावर सकाळचे सहा वाजले असतील . २)एखाद्या प्रदेशाची प्रमाण वेळ कशी निश्चित केली जाते ? उत्तर -रेखावृत्तीय विस्तार अधिक असणार यात प्रदेशातील विविध भागांतील दैनिक व्यवहारात सुसूत्रता आणण्यासाठी देशाच्या मध्यवर्ती भागातून जाणाऱ्या रेखावृत्ता ती स्थानिक वेळ यात प्रदेशाची प्रमाण वेळ मानली जाते .एखाद्या प्रदेशातील अतिपूर्वेकडील रेखावृत्ता च्या आणि अति पश्चिमेकडील रेखावृत्तावर च्या वेळां सुमारे दोन तासांचा किंवा त्यापेक्षा कमी कालावधीचा फरक असेल तर अशा प्रदेशात सर्वसाधारणपणे एकच प्रमाण वेळ मानली जाते परंतु त्या स्थानिक वेळेत सुमारे दोन तासांहून अधिक कालावधीचा फरक असेल तर अशा प्रदेशात एकापेक्षा अधिक प्रमाण वेळ यांचा वापर केला जातो . ३)ब्राझीलमध्ये सावो पावलो येथील फुटबॉल सामना भारतीय प्रमाणवेळेनुसार सकाळी सहा वाजता सुरू झाली तेव्हा साव पावलो येथील स्थानिक वेळ काय असेल ते स्पष्ट करा . उत्तर -सावो पावलो व भारत या ठिकाणांच्या रेखावृत्त आंतील अंशात्मक फरक127 अंश 30 ' .म्हणजे भारतात सकाळचे सहा वाजले असतील तेव्हा साव पावलो येथे आदल्या दिवसाच्या रात्रीचे 9:30 झाले असतील . प्रश्न ४ . मूळ रेखावृत्तावर 21 जून रोजी रात्रीचे दहा वाजले तेव्हा अ , ब , क या ठिकाणची वेळ व दिनांक कोष्टकात लिहा .   ठिकाण रेखावृत्त दिनांक वेळ अ १२० 0  पूर्व २२ जून सकाळचे  ६ ब १६०0  पश्चिम २१ जून सकाळचे ११:२० क ६० 0  पूर्व २२ जून पहाटेचे 2 प्रश्न ५ .खालीलपैकी वेगवेगळ्या स्थिती ' क 'याठिकाणी कोणकोणत्या आकृतींत दिसून येतात ते आकृती खालील चौकटीत लिहा . i)सूर्योदय  ii)मध्यरात्र  iii)मध्यान्ह iv)सूर्यास्त   स्वाध्याय सोडवा 👉क्लिक करा